ترموستات ماشین جزو قطعات مصرفی محسوب می شود که بسیار کوچک و ساده است اما کارکرد آن بسیار حیاتی می باشد. وظیفه این قطعه حفظ دمای موتور در یک بازه مشخص می باشد. در واقع می توان گفت که ترموستات ماشین نوعی شیر یکطرفه است که در دمای مشخص منبسط می شود و مسیر عبور مایع خنک کننده به سمت رادیاتور را باز می کند. این فرآیند که مقداری پیچیده تر است کمک می کند تا موتور در یک دمای مشخص به کارکرد خود ادامه دهد. در مطلب پیش رو ابتدا خواهیم گفت که ترموستات چیست و به علائم خرابی و بهترین زمان تعویض آن اشاره خواهیم کرد.
ترموستات ماشین چیست؟
ترموستات ماشین یک قطعه مکانیکی و مصرفی است که طراحی فنی بسیار ساده ای دارد. اما وظایفی که بر عهده اوست باعث شده تا به یکی از مهم ترین قطعات خودرو تبدیل شود. اگر بخواهیم ساختار این قطعه را شرح دهیم باید بگوییم که همانند شیر یکطرفه ای است که با فلز حساس به حرارت تولید شده و کمک می کند در بازه زمانی خاصی، منبسط شود و مسیر عبور کولانت (مایع خنک کننده) به سمت رادیاتور را باز کند. کولانت با عبور از پره های رادیاتور خنک شده و به کمک فشار پمپ آب مجددا به سیستم خنک کننده موتور برمی گردد. با تکرار این فرآیند، موتور خودرو در یک بازه دمایی مشخص به کارکرد خود ادامه می دهد.
تا اینجای مطلب به خوبیم توجه اهمیت ترموستات ماشین شدید و همان طور که مشخص است با بروز هرگونه خرابی در این قطعه، نه تنها عملکرد موتور مختل می شود بلکه با افزایش دمای آن خطرات بسیار زیادی در کمین خودرو و سرنشینان آن خواهد بود. قطعا می دانید که رانندگی در فصول گرم سال، ترافیک های شهری، مسیرهای طولانی و … مهم ترین عامل افزایش دمای خودرو هستند. پس توصیه می کنیم به سرویس دوره ای و چکاپ خودرو اهمیت دهید تا اگر قطعات مهمی مانند ترموستات در حال خراب شده هستند به سرعت شناسایی، تعمیر یا تعویض شوند.
کار ترموستات ماشین چیست؟
هنگامی که موتور خودرو در حال فعالیت است، مایع خنک کننده در حال چرخش به دور آن می باشد تا دمای آن افزایش پیدا نکند. بعد از مدت کوتاهی از فعالیت موتور، گرمای آن به مایع خنک کننده منتقل شده و باعث می شود که دمای آن هم افزایش پیدا کند. در چنین حالتی باید راهی برای خنک کردن این مایع وجود داشته باشد و بهترین راه نصب رادیاتور است.
هنگامی که دمای مایع خنک کننده افزایش پیدا می کند به سمت رادیاتور هدایت می شود. این بخش از سیستم خودرو از شبکه ها و لوله هایی ساخته شده که آب در آن ها جریان پیدا خواهد کرد. از آنجایی که بدنه رادیاتور در تماس مستقیم با هوای آزاد قرار دارد، گرمای مایع خنک کننده به هوای آزاد منتقل شده و بعد از خنک شدن مجددا به سمت موتور هدایت می شود.
اما سوالی که در این بخش مطرح می شود این است که سیستم خنک کننده موتور، چگونه متوجه می شود که دمای آب به قدری بالا رفته که باید به سمت رادیاتور هدایت شود؟ پاسخ یک کلمه است، ترموستات ! محل تعبیه ترموستات ماشین در مسیر لوله برگشت مایع خنک کننده از موتور به رادیاتور می باشد و به محض آنکه دمای مایع به محدوده تعریف شده برای ترموستات می رسد، دستور باز شدن مسیر حرکت مایع به سمت رادیاتور را صادر می کند.
سوال اساسی این است که سیستم خنک کننده موتور، چگونه متوجه میشود که آب باید به سمت رادیاتور هدایت شود؟ اینجاست که پای ترموستات به میان می‌آید. ترموستات خودرو در مسیر لوله برگشت آب از موتور به رادیاتور قرار گرفته است. به محض رسیدن دمای آب به محدوده تعیین شده برای ترموستات، دستور باز شدن مسیر حرکت آب به سمت رادیاتور را صادر می‌کند.
انواع ترموستات خودرو
انواع ترموستات خودرو را می‌توان این‌گونه طبقه‌بندی کرد:
1- ترموستات معمولی یا فانوسی
جالب است بدانید که نسل ترموستات‌های فانوسی به کلی منقرض شده است! این نوع ترموستات‌ها با داشتن الکل، زمان باز و بسته شدن سوپاپ را تشخیص می‌دادند که البته دقیق نبود. از طرفی به سبب داشتن الکل در محفظه، ایمنی مناسبی هم نداشتند.
2- ترموستات مومی
هسته اصلی ترموستات مدل مومی را یک موم محصور شده تشکیل می‌دهد که انبساط و انقباض آن زمان دقیق باز و بسته شدن سوپاپ برای هدایت یا نگهداری مایع خنک کننده را تعیین می‌کند. این موم با رسیدن به درجه حرارت معین، شروع به ذوب شدن می‌کند و با منبسط کردن فنر، دریچه را باز می‌کند تا مایع خنک‌کننده به رادیاتور برود. با سرد شدن دما، موم منقبض میشود و دریچه بسته می‌گردد.
3- ترموستات الکترونیکی
این ترموستات‌ها، اطلاعات دمایی را از طریق جریان الکتریکی به مرکز کنترل خودرو ارسال می‌کنند و دارای مزایای مهمی مانند کاهش آلایندگی و کاهش مصرف سوخت نیز هستند.
4- ترموستات الکترومکانیکی
این نوع از ترموستات خودرو بسیار پرکاربرد است و مجهز به دو نوع حسگر دما است: یکی انبساط مایع و دیگری انبساط فلز. این نوع ترموستات عمر مفید بالایی دارد و از نظر هزینه نیز به صرفه‌تر است، زیرا شما را زود به زود مجبور به تعمیر و تعویض نمی‌کند.
اجزای ترموستات خودرو
- واشر
- سیلندر
- فنر ترموستات
- شیر ثانویه
- سیلندر باز شونده
از کجا بفهمیم ترموستات خراب است؟
در تمام خودروها نشانگر دما وجود دارد و هنگامی که موتور در دمای ایده آل قرار دارد، عقربه نشانگر در جای خود ثابت می ماند. اگر نشانگر از نوع دیجیتالی باشد، راننده می تواند محدوده دمایی موتور را نیز مشاهده کند. هنگامی که شما نحوه رانندگی تان را تغییر می دهید و به طور مثال با سرعت زیاد رانندگی می کنید، از سربالایی ها عبور می کنید و یا بار سنگین با خودرو حمل می کنید دمای موتور افزایش پیدا می کند و بالاتر از حد نرمال می رسد. این مساله منجر به جابجایی عقربه دما می رسد. اما به معنای خرابی ترموستات نیست. در ادامه به علائم خرابی ترموستات ماشین اشاره می کنیم:
1- جابجایی بیش از حد عقربه نشانگر دما
همان طور که اشاره کردیم تغییر دمای موتور منجر به تغییر عقربه نشانگر دما می شود. اگر این تغییر کم و موقتی باشد هیچ مشکلی وجود ندارد. اما اگر تغییرات بیش از حد و محسوس باشند باید به سراغ بررسی ترموستات بروید. زیرا ممکن است این قطعه مصرفی خراب شده باشد و یا به پایان عمر خود نزدیک شده باشد. تعمیرکاران حرفه ای ابتدا تعمیر و سپس تعویض این قطعه را پیشنهاد می کنند.
2-افزایش ناگهانی دما
اگر رانندگی شما هیچ تغییری نکرده و همانند قبل رانندگی می کنید اما دمای موتور به طور ناگهانی افزایش پیدا می کند باید به خرابی ترموستات شک کنید. یکی از بدترین پیامدهایی که بر اثر افزایش ناگهانی دمای موتور رخ می دهد تاب برداشتن سرسیلندر و سوختن واشر آن می باشد.
ترموستات باید در یک بازه دمایی مشخص واکنش نشان دهد و مسیر را برای عبور مایع خنک کننده باز کند. به طور مثال این بازه دمایی 85 درجه است. اما هنگامی که ترموستات خراب شود به دمای 100 درجه واکنش نشان می دهد که بسیار دیر است و همین اختلاف 15 درجه ای می تواند خرابی های زیادی را به وجود آورد.
3-گرم نشدن موتور
همان طور که افزایش ناگهانی دمای موتور نشان دهنده خرابی ترموستات ماشین است، افت دما نیز می تواند نشانه ای از خرابی این قطعه باشد. ترموستات ها به شکلی طراحی شده اند که می توانند در حالت باز قفل شوند ! به این معنا که مایع خنک کننده در مدار رادیاتور به طور مداوم گردش می کند و موتور نمی تواند این حجم از مایع خنک کننده را به دمای ایده آل برساند. به همین دلیل موتور دائما خنک کار می کند. این موضوع باعث روشن شدن چراغ چک خودرو، لرزش موتور، تغییر بوی خروجی اگزوز، افزایش میزان مصرف سوخت خواهد شد. این موارد آسیب های کوتاه مدت در پی ندارند اما بهتر است که در اسرع وقت اقدام به رفع ایراد ترموستات کنید.
اگر ترموستات قفل کرد چه کنیم؟
اگر ترموستات شما قفل کرده و به فرمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، این روش‌ها را امتحان کنید:
- بررسی باتری: اگر ترموستات با باتری کار می‌کند، باتری‌ها را تعویض کنید.
- ریست کردن: دکمه ریست را فشار دهید یا ترکیب دکمه‌های مشخصی را برای باز کردن قفل بررسی کنید.
- قطع و وصل برق: چند دقیقه برق را قطع کرده و دوباره وصل کنید.
- چک کردن تنظیمات قفل: برخی مدل‌ها قفل کودک یا قفل امنیتی دارند که باید غیرفعال شود.
- بررسی سیم‌کشی: در مدل‌های سیم‌دار، مطمئن شوید که اتصالات سالم هستند.
- تماس با پشتیبانی: اگر مشکل حل نشد، راهنمای دستگاه را بررسی کرده یا با پشتیبانی تماس بگیرید.
زمان تعویض ترموستات
ترموستات خودرو همانند سایر قطعات مصرفی از عمر مفید مشخصی برخوردار هستند که اگر به اتمام برسد اما اقدام به تعویض آن نکنید باعث آسیب رساندن به سایر قطعات خواهد شد. عمر مفید ترموستات در اغلب خودروها 50 هزار کیلومتر است. یعنی حدودا باید سالی یکبار اقدام به تعویض آن کنید. خرابی ترموستات نه تنها باعث افزایش دمای موتور می شود بلکه می تواند منجر افت دمای آن نیز شود که در هر دو صورت به سلامت موتور آسیب وارد می کند. توصیه می کنیم برای تعویض این قطعه به تعمیرگاه تخصصی رنو شرق تهران مراجعه کنید.
اقدامات لازم برای جلوگیری از خرابی ترموستات ماشین
برای جلوگیری از خرابی ترموستات ماشین، افزایش عمر مفید ترموستات ماشین و جلوگیری از خرابی‌های احتمالی خودروی خود می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
1- جایگزینی ترموستات
در سال های گذشته که اغلب قطعات یدکی موجود در بازار اورجینال و باکیفیت بودند بهترین زمان برای تعویض و جایگزینی ترموستات هر 2 الی 5 سال یکبار بود. اما متاسفانه امروز کیفیت قطعات یدکی افت کرده و بخش عمده ای از محصولات موجود در بازار از نوع چینی و نامرغوب هستند. به همین دلیل توصیه می شود سالی یکبار این قطعه مصرفی را تعویض کنید. اگر در سرویس و چکاپ دوره ای خودرو متوجه شدید که این قطعه در حال خراب شدن است، می توانید مدت زمان تعویض آن را جلو بنیدازید.
2- جابجایی فصلی ترموستات
مکانیک ها و تعمیرکاران حرفه ای خودرو توصیه می کنند که ترموستات خودرو را بر اساس فصول سرد و گرم جابجا کنید و از ترموستات هایی استفاده کنید که با فصل همخوانی بیشتری دارند. اما قبل از انجام این کار به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید و یا با کارشناسان حاضر در نمایندگی خودرو مشورت کنید تا از انجام این کار اطمینان کنید. معمولا هنگامی که تغییرات اقلیمی در منطقه جغرافیایی شما خیلی شدید باشد توصیه به انجام این کار می شود. به طور مثال کسانی که در ارتفاعات سرد اردیبل یا مناطق گرمسیری جنوب کشور زندگی می کنند می توانند از این روش برای افزایش طول عمر ترموستات ماشین کمک بگیرند.
3- استفاده از ترموستات دما پایین
برخی از موتور خودروها، با دمای بسیار بالا کار می کنند. به طور مثال بالاتر از 105 درجه سانتی گراد ! این دما برای موتور بسیار مضر است. از این رو برخی از مکانیک ها توصیه می کنند که از ترموستات های دما پایین استفاده شود. این ترموستات ها معمولا در دمای 85 الی 95 درجه سانتی گراد کار می کنند تا از موتور را از خطرات احتمالی افزایش دما مصون نگه دارند. نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که روش مذکور برای مناطق گرمسیری توجیه بیشتری دارد تا مناطق سردسیری! زیرا اگر در مناطق سردسیری از ترموستات دما پایین استفاده شود باعث برهم زدن شرایط کاری استاندارد موتور خواهد شد و در دراز مدت مشکلاتی مانند افت راندمان موتور، اشباع سریع تر کاتالیزور، افزایش سطح آلایندگی و … را در پی خواهد داشت.
اگر ترموستات ماشین را برداریم چه میشود ؟
برخی از افرادی که در اقلیم های گرمسیر زندگی می کنند برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی و داغ شدن موتور، ترموستات خودرو را به طور کامل حذف می کنند. این امر باعث می شود که موتور در دمای پایین تر از آنچه که هست کار کند. همان طور که تاکنون متوجه شده اید کاهش دمای موتور بهتر از افزایش آن است اما باز هم خروج از بازه دمای نرمال به دلیل حذف ترموستات مشکلات زیادی را در بلندمدت ایجاد می کند.
به طور مثال حذف ترموستات منجر به افزایش مصرف سوخت و آلایندگی ها خواهد شد و موتور زودتر از موعد با دوده گرفتگی شمع ها و تجمع کربن مواجه می شود. همچنین استارت خوردن ماشین در هوای سرد دشوارتر شده و ماشین دیرتر روشن می شود. این موضوع چیزی به جز فرسایش زودتر قطعات را در پی نخواهد داشت. پس حذف ترموستات به طور کامل توصیه نمی شود.
تست ترموستات خودرو
اگر قصد دارید ترموستات ماشین را تعویض کنید می توانید قبل از نصب، آن را در آب داغ و در بازه دمایی استاندارد تست کنید. انجام این کار توسط دماسنج های خانگی و معمولی نیز امکان پذیر است. ترموستات 85 درجه باید در آب 80 درجه به آرامی شروع به باز شدن کند. اگر ترموستات تا دمای 90 درجه هنوز فرآیند باز شدن را آغاز نکرد بهتر است از نصب آن خودداری کنید. نکته ای که باید مدنظر قرار دهید این است که انتخاب بهترین و باکیفیت ترین ترموستات را به نمایندگی ها و مراکز مجاز بسپارید. قطعا آن ها بهترین قطعه را بر اساس نیاز شما انتخاب و نصب خواهند کرد.اگر ترموستات خودروی شما دچار مشکل شده و به تعویض یا بررسی نیاز دارد، می‌توانید به کلینیک تخصصی رنو مراجعه کنید تا تیم فنی با استفاده از تجهیزات حرفه‌ای، وضعیت ترموستات را بررسی و در صورت لزوم آن را تعویض کنند.
در این مطلب به طور کامل و جامع به کارکرد ترموستات ماشین ، علائم خرابی و نکات مهم آن پرداختیم. به هیچ عنوان توصیه نمی شود که برای جلوگیری از افزایش یا کاهش دمای موتور، ترموستات را حذف کنید. زیرا این مساله باعث بروز مشکلات بلندمدت و کوتاه مدتی می شود که قطعا رفع آن ها نیازمند پرداخت هزینه های گزاف خواهد بود. همچنین بهتر است که هر چند وقت یکبار اقدام به بررسی و چکاپ خودرو و قطعات داخلی آن کنید تا در صورتی که ترموستات در حال خراب شدن است آن را شناسایی و تعمیر یا تعویض آن را انجام دهید.